Thuốc bôi dự phòng và điều trị sẹo trứng cá

1.Giới thiệu

Sẹo trứng cá là một mối quan tâm lớn của hầu hết bệnh nhân bị mụn trứng cá. Bệnh nhân thường đến khám bác sĩ da liễu để xin thuốc bôi giúp điều trị sẹo trứng cá. Mặc dù có rất nhiều loại thuốc bôi khác nhau trong điều trị mụn trứng cá, nhưng lại có rất ít thông tin về cách mà các loại thuốc này có thể dự phòng và điều trị sẹo trứng cá, và gần như 95% bệnh nhân mụn trứng cá sẽ hình thành sẹo [1]. Trứng cá thường để lại chủ yếu là sẹo lõm, ít khi có sẹo phì đại và sẹo lồi. Các bằng chứng ủng hộ cho việc sử dụng các thuốc bôi như retinoids, glycolic acid, và benzoyl perox- ide phối hợp với adapalene để điều trị sẹo trứng cá. Đáng ngạc nhiên là hầu như không có một báo cáo nào được công bố về việc sử dụng thuốc bôi để điều trị sẹo trứng cá.

Trong chương này, chúng tôi sẽ khái quát lại những tài liệu có sẵn để các bác sĩ da liễu có thể nắm được những vấn đề hiện có.

2.Sự hình thành sẹo và cơ chế hoạt động của thuốc bôi

Sẹo bắt đầu xuất hiện cùng với quá trình viêm, sau đó là quá trình hình thành mô hạt và quá trình tái tổ chức chất nền [2]. Giai đoạn tái tổ chức chất nền được đặc trưng bởi sự tương tác giữa các chất trung gian khác nhau. Sự mất cân bằng giữa tỉ lệ matrix metalloproteinases (MMPs)/ chất ức chế mô của matrix metalloproteinases (TIMPs) có thể đưa đến hình thành sẹo lõm hoặc sẹo phì đại [2]. Phân tích gen bằng kĩ thuật array của những tổn thương trứng cá cho thấy một lượng lớn các gen được tăng cường điều hòa có liên quan đến quá trình viêm và tái tổ chức chất nền gồm: matrix MMPs 1 và 3, IL-8,human beta-defensin 4, và granzyme B [3]. Điều thú vị trong điều trị bằng thuốc bôi là mục tiêu nhắm vào những con đường trên có thể là những sự lựa chọn khả thi. Ví dụ, chúng ta đã biết rằng retinoids có thể kích thích sản xuất collagen từ các nguyên bào sợi cũng như làm giảm lượng matrix MMP1 [4,5]. Glycolic acid được biết là chất có tính tiêu sừng [6] và benzoyl peroxide được biến đến là có khả năng giảm viêm và do đó giảm hình thành sẹo.

3.Dự phòng sẹo trứng cá

Cách tốt nhất để dự phòng sẹo trứng cá và là điều trị những tổn thương trứng cá viêm sớm một cách nhanh chóng và có hiệu quả. Các loại thuốc bôi là công cụ chính trong điều trị các tổn thương viêm. Bất ngờ là chỉ có rất ít tài liệu tham khảo bàn luận về việc dự phòng sẹo bằng cách sử dụng các thuốc bôi.

4.Thuốc bôi điều trị sẹo trứng cá

Một bài viết tổng quan về việc sử dụng vitamin A dạng bôi cho thấy rằng sẹo lồi và sẹo phì đại có thể được điều trị thành công bằng vitamin A acid dạng bôi [7]. Tuy nhiên, bài báo được viết nhiều năm sau khi trường hợp sẹo lõm đầu tiên được điều trị thành công bằng kem bôi tretinoin được báo cáo. Trong trường hợp báo cáo này, một phụ nữ 25 tuổi đã được kê toa tretinoin 0.05%, sử dụng mỗi tối và 4 tháng sau đó thì thấy được sẹo trứng cá có sự cải thiện đáng kể [8]. Kem glycolic acid 15% đã được mang ra so sánh với peel acidglycolic, kết quả cho thấy nó không có hiệu quả như peel da nhưng lại có đáp ứng một phần ở một vài bệnh nhân (có ý nghĩa thống kê) so với các bệnh nhân trong nhóm dùng giả dược (place- bo)[9]. Kể từ đó, rất ít tờ báo quan tâm đến việc sử dụng thuốc bôi để điều trị sẹo trứng cá. Có một vài người đã sử dụng iontophoresis phối hợp với tretinoin. Trong phương pháp này, tretinoin được bôi trước và sau đó mặt nạ iontophoresis sẽ được đắp lên mặt để giúp hỗ trợ làm tăng sự thấm sâu vào da của tretinoin. Thủ thuật này đã được thực hiện trong các phòng khám của bác sĩ [10,11]. Những tài liệu y văn gần đây đề cập đến việc sử dụng retinoids phối hợp với các chất khác. Những nghiên cứu còn lại này sẽ được mô tả tổng quan trong những phần sau.

5.Retinaldehyde và glycolic acid

Báo cáo đầu tiên về sử dụng chất này là một thử nghiệm lâm sàng mù đôi, có đối chứng trên 145 bệnh nhân được điều trị mụn trứng cá mức độ trung bình với 0.1% retinaldehyde/6% kem glycolic acid tại 3 quốc gia châu Âu: Pháp, Ý, và Hy Lạp [12]. Những bệnh nhân này được điều trị trong vòng 3 tháng và được đánh giá dựa trên nhiều yếu tố theo thang điểm sẹo trứng cá toàn cầu (global acne scarring score). Mặc dù đều có sự cải thiện ở cả nhóm chứng và nhóm được điều trị với hoạt chất, nhưng những bệnh nhân được điều trị bằng retinaldehyde/glycolic acid có sự cải thiện nhiều hơn. Các tác giả của bài báo này đã đưa ra kết luận rằng việc điều trị các tổn thương viêm sẽ giúp ngăn ngừa sẹo. Với những sẹo đã hình thành có thể được điều trị thông qua hoạt tính của retinaldehyde lên sự tăng sinh và biệt hóa của các tế bào sừng (keratinocytes). Ngoài ra sẹo trứng cá còn được điều trị nhờ vào khả năng ly sừng của glycolic acid. Điều thú vị là hiệu quả tốt hơn được thấy ở những bệnh nhân có đỏ da và tăng sắc tố ở vùng sẹo.

6.Phối hợp retinoic acid và glycolic acid

Một nghiên cứu được thực hiện trên 35 bệnh nhân sử dụng reti- noic acid 0.025% và glycolic acid 12%, sẹo trứng cá được đánh giá sau 12 tuần sử dụng thuốc [13]. Những bệnh nhân này sử dụng thuốc bôi với thời gian lưu thuốc trên da mặt tăng dần từ nữa tiếng, đến một vài tiếng và sau đó là bôi để qua đêm trong khoảng thời gian là 12 tuần và không được điều trị kèm với bất kì loại thuốc nào trong thời gian này. Kết quả ở những bệnh nhân này được đánh giá theo hai phương pháp: Một phương pháp để đánh giá sẹo trứng cá và phương pháp còn lại để đánh giá những tổn thương tăng sắc tố kèm đỏ da. Cách này được sử dụng để phân biệt giữa sẹo lõm và tổn thương tăng sắc tố dạng dát. Các bệnh nhân tham gia nghiên cứu được đánh giá theo hệ thống phân loại định lượng toàn cầu (quantitative global scarring grading system) của Goodman và Baron tại thời điểm trước và sau 12 tháng sử dụng thuốc bôi. Điểm số ghi nhận được tính dựa vào hình thái và số lượng của sẹo. Và mức độ cải thiện được chia thành các mức độ từ không có sự cải thiện, đến có cải thiện nhẹ, trung bình, tốt và rất tốt. Kết quả cho thấy có 35 bệnh nhân không có sự cải thiện, 16 bệnh nhân cải thiện nhẹ, 13 bệnh nhân cải thiện trung bình và 2 bệnh nhân có sự cải thiện tốt, không có bệnh nhân nào được xếp vào nhóm cải thiện rất tốt.

Đối với những thay đổi sắc tố (tổn thương dạng dát), mức độ cải thiện được phân thành các nhóm không có sự cải thiện, cải thiện nhẹ, trung bình và tốt. Kết quả của phần đánh giá này cho thấy có 35 bệnh nhân không có cải thiện, 2 người có cải thiện nhẹ, 8 người có cải thiện trung bình và 20 người có sự cải thiện tốt.

Nghiên cứu đã cho chúng ta thấy rằng nhiều (hầu hết) bệnh nhân nhận định sẹo như là những thay đổi sắc tố, do đó việc đánh giá thêm những dấu hiệu lâm sàng này thể hiện sự cẩn thận của tác giả.

7.Adapalene/Benzoyl peroxide

Nghiên cứu gần đây đánh giá về điều trị sẹo trứng cá với thuốc bôi là một thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng 2 nữa mặt (split-face) sử dụng adapalen 0.1%/benzoyl peroxide 2.5 % dạng gel ở những bệnh nhân là người trưởng thành đang bị mụn trứng cá mức độ vừa, những người này được theo dõi trong 6 tháng [14]. Đều hết sức quan trọng là nghiên cứu này tập trung vào sự phát triển của sẹo mới. Kết quả cho thấy có ít sẹo rỗ (sẹo lõm, sẹo teo) được hình thành hơn ở vùng được điều trị, số lượng ít hơn nhóm chứng trung bình là 2 sẹo trong thời gian 6 tháng. Ngoài ra, việc đánh giá sẹo cho thấy tỉ lệ bệnh nhân gần như sạch mụn tăng từ 9.7% lên 45.2% sau điều trị, trong khi tỉ lệ này ở nhóm chứng vẫn ổn định (9.7%-6.5%). Các tác giả đã xác nhận tác dụng kép của adapalene/ benzoyl peroxide là giúp cải thiện mức độ nặng chung của sẹo lõm do trứng cá và đồng thời giảm sự xuất hiện sẹo mới, do đó chất này có thể ngăn ngừa hình thành sẹo.

8.Chăm sóc đặc biệt với mụn trứng cá bạo phát (acne fulminans)

Bôi kem steroid mạnh lên tất cả các nốt loét có thể mang lại hiệu quả giảm viêm trong 7-10 ngày đầu tiên [15]. Trên lý thuyết, việc làm giảm viêm có thể giúp giảm hình thành sẹo.

9.Kết luận

Có bằng chứng cho thấy retinoids, glycolic acid, và benzoyl perox- ide phối hợp adapalene có thể điều trị sẹo trứng cá (bảng 3.1). Không có bằng chứng ủng hộ cho việc dự phòng sẹo ngoại trừ có các tài liệu về 3 loại hóa chất đã được đề cập phía trên. Để chuẩn bị cho bài tổng quan này, những phương pháp điều trị mụn bằng các loại thuốc bôi khác và hiệu quả của chúng lên sẹo trứng cá đã được tìm kiếm trong y văn và hiện chưa có báo cáo nào được công bố ủng hộ cho việc sử dụng thuốc bôi azelaic acid, sulfur, sulfacetamide và dapson. Cuối cùng, có nhiều báo cáo lẻ tẻ cho rằng việc sử dụng thuốc bôi steroid mạnh có lợi trong các sang thương của mụn trứng cá bạo phát.

Tham khảo thêm một số bài viết cùng chủ đề:

• Công cụ đánh giá trong phân loại sẹo trứng cá
• Giới thiệu sinh lý bệnh sẹo trứng cá. Vai trò, miễn dịch bẩm sinh

Thông tin bài viết:

• Nguồn tham khảo: Sách “SẸO TRỨNG CÁ: PHÂN LOẠI VÀ CÁCH ĐIỀU TRỊ”
• Biên dịch bởi: Tạp chí Da Liễu
• Link bài viết: https://tapchidalieu.com/thuoc-boi-du-phong-va-dieu-tri-seo-trung-ca/