Bài viết Điều trị dải cơ cổ bằng thủ thuật tiêm botulinum toxin được biên dịch bởi Bs Văn Thị Như Ý và bác sĩ Phạm Tăng Tùng từ Sách “ĐIỀU TRỊ NẾP NHĂN BẰNG BOTULINUM TOXIN” của tác giả Rebecca Small và Dalano Hoang.
Những dải dọc ở cổ xuất hiện khi cơ bám da cổ co. Điều trị cơ bám da cổ bằng botulinum toxin sẽ làm ức chế cơ co, từ đó giúp làm giảm sự hình thành của dải cơ cổ, giảm nọng cằm và làm rõ đường cong vùng cổ.
1. Chỉ định
- Dải cơ cổ
- Giảm nọng cằm hoặc căng da cổ.
2. Giải phẫu
Dải cơ cổ. Dải cơ cổ gồm 2 hoặc nhiều nếp gấp kéo dài từ bờ của xương hàm dưới đến xương đòn (hình 1A). Dải cơ cổ lộ rõ hơn khi gắng sức, ví dụ như khi nâng một vật nặng hoặc khi nói chuyện một cách gắng sức. Sự gia tăng trương lực cơ bám da cổ ở trạng thái nghỉ theo độ tuổi cũng góp phần hình thành những dải này.
Cơ mục tiêu. Điều trị botulinum toxin dải cơ cổ nhắm vào cơ bám da cổ ở phía trước. Cơ bám da cổ là một dải cơ rộng bao phủ mặt trước và hai bên cổ cũng như một phần mặt dưới (hình 2). Cơ này xuất phát từ cơ ngực và cơ delta, đi phía trên xương đòn và bám vào nhiều vùng khác nhau của mặt dưới.
Chức năng cơ. Cơ bám da cổ có chức năng kéo xương hàm dưới và góc miệng xuống, tăng kích thước đường kính cổ, và trong một số trường hợp cơ này còn giúp kéo phần má xuống. Các dải cơ phía trước phần mặt dưới của cơ bám da cổ (phần bám vào xương hàm dưới) có chức năng kéo xương hàm dưới xuống. Các dải cơ phía sau phần mặt dưới của cơ bám da cổ, đi phía trên xương dàm dưới đến kết hợp với các cơ quanh miệng phía dưới như cơ hạ góc miệng có chức năng kéo góc miệng xuống và trong một số trường hợp là kéo má xuống dưới và ra ngoài. Các dải cơ ở cổ có chức năng làm tăng đường kính của cổ.
Cơ cần tránh. Cơ bám da cổ nằm phủ lên các cơ sâu hơn ở cổ gồm cơ ức đòn chũm, cơ thanh quản và tách biệt với những cơ này bởi một lớp cân cơ mỏng. Những cơ nằm sâu ở vùng cổ cần phải tránh khi điều trị bằng botulinum toxin.
3. Đánh giá bệnh nhân
Những thay đổi do lão hóa ở cổ cần được đánh giá, bao gồm dải cơ cổ, nếp nhăn, chảy xệ, và tăng tích mở ở cổ.
Dải cơ cổ xuất hiện khi cơ bám da cổ co lúc bệnh nhân đang gắng sức. Những dải này đáp ứng tốt với điều trị bằng botulinum toxin.
Da tích mỡ và chảy xệ thấy rõ khi ở trạng thái nghỉ. Những dấu hiệu này sẽ không cải thiện khi điều trị botulinum toxin, và tình trạng chảy xệ có thể tồi tệ hơn sau điều trị. Hình 3 cho thấy một bệnh nhân ở trạng thái nghỉ có những nếp gấp chảy xệ ở cùng vị trí với dải cơ cổ. Nếp chảy xệ và tích mỡ dưới cằm không phải là chỉ định của điều trị botulinum toxin.
Nếp nhăn trên cổ thường xuất hiện như là các đường vòng cổ chạy ngang ở trạng thái nghỉ. Một số bằng chứng cho thấy những nếp nhăn cổ này có thể cải thiện khi điều trị botulinum toxin cơ bám da cổ bằng một phương pháp khác so với phương pháp điều trị dải cơ cổ thường được dùng (xem phần Phương Pháp Điều Trị Botulinum Toxin Cổ bên dưới).
4. Làm rõ cơ điều trị
Hướng dẫn bệnh nhân biểu hiện khuôn mặt như sau:
- “Gượng cổ như thế bạn đang nâng cục tạ rất nặng trên tay”
- “Cắn chặt răng và kéo góc miệng xuống dưới”
- Nói “ew” hoặc “eek”
5. Mục tiêu điều trị
Ức chế một phần cơ bám da cổ phía trước.
6. Tái hoạt
Tái hoạt bột Botox Cosmetic 100UI với 4 mL nước muối pha tiêm (không bảo tồn) (xem phần Giới Thiệu và Những Khái Niệm Cơ Bản, Phương Pháp Tái Hoạt).
Các sản phẩm botulinum toxin không thể thay thế cho nhau và tất cả những thông tin tham khảo trong chương này là đối với onabotulinumtoxin A (OBTX), cụ thể là sản phẩm nhãn hiệu Botox.
7. Liều tiêm ban đầu
Nam và nữ: 5-12.5 UI OBTX mỗi dãi cơ cổ và tổng liều là khoảng 15-25 UI cho cả hai
bên.
8. Vô cảm
Với hầu hết bệnh nhân thì không cần gây vô cảm, tuy nhiên nếu cần có thể chườm đá
9. Dụng cụ điều trị
- Bộ dụng cụ tiêm botulinum toxin (xem chương Giới Thiệu và Các Khái Niệm Cơ Bản, Dụng Cụ)
- Lọ Botox đã tái hoạt
- Kim 30 G, 0,5-inch (13mm)
10. Tổng quan thủ thật
Đưa kim vào vùng an toàn ở cổ (hình 4). Vùng an toàn nằm phía ngoài cách khí quản 1 cm và kéo rộng ra đến đường đi qua khóe miệng (đường thẳng đứng kéo dài từ khóe miệng đến xương đòn). Vùng an toàn nằm dưới xương hàm dưới ít nhất 2 cm và nằm trên bờ xương đòn ít nhất 4
Tổng quan điểm tiêm và liều OBTX trong điều trị dải cơ cổ được mô tả trong hình
Botulinum toxin được tiêm vào trong cơ khi điều trị dải cơ cổ. Tiêm trong cơ có thể được thực hiện bằng cách giữ dải cơ cổ một cách chắc chắn bằng ngón trỏ và ngón cái của tay không thuận (hình 6). Ụ cơ có thể cảm nhận được dưới da. Đưa kim hướng vào trong, khoảng một góc 45o và đâm vào dải cơ cổ.
Hình 6. Kỹ thuật tiêm botulinum toxin dải cơ cổ
Khi bắt đầu thủ thuật, nên đặt điểm tiêm vào sát phía trong của vùng an toàn và hạn hạn chế điều trị nhiều hơn 2 dải cơ cổ.
Tiêm quá sâu có thể đưa thuốc vào cân cơ cổ, làm khuếch tán botulinum toxin sâu xuống các cơ cổ phía dưới là những cơ đóng vai trò quan trọng trong động tác nuốt và ổn định cổ.
Tiêm phía trong so với vùng an toàn vào đường giữa có thể tác động đến cơ khí quản gây ảnh hưởng lên tiếng nói của bệnh nhân.
11. Kỹ thuật tiêm
- Cho bệnh nhân nằm tựa lưng một góc
- Xác định vùng an toàn của cổ (hình 4)
- Xác định cơ bám da cổ bên trong vùng an toàn bằng cách hướng dẫn bệnh nhân co cơ cằm sử dụng biểu cảm khuôn mặt như đã mô tả ở trên.
- Xác định vị trí điểm tiêm (hình 5)
- Chườm đá để giảm đau (nếu cần)
- Sát trùng điểm tiêm bằng cồn và để khô.
- Người tiêm đứng cùng phía với bên được điều trị.
- Khi cơ bám da cổ đang co, tiến hành đưa kim vào phần phía trên của dải cơ cổ ở vị trí dưới hàm ít nhất 2 Hướng mũi kim vào phía trong và đảm bảo sao cho đầu kim đâm sâu đến phần cơ, sử dụng kĩ thuật như đã mô tả ở trên. Tiêm 2.5 UI OBTX (hình 6)
- Điểm tiêm tiếp theo nằm phía dưới điểm thứ nhất 1-2 cm và sử dụng cùng liều lượng cũng như kĩ thuật đối với điểm tiêm đầu tiên. Tiếp tục tiêm xuống phần dưới của cổ với tổng số điểm tiêm là từ 3-5 điểm mỗi dải cơ cổ tùy thuộc vào sức co của dải cơ.
- Đối với dải cơ cổ thứ hai, tiến hành lặp lại kĩ thuật tiêm ở trên.
- Không cần ấn giữ sau tiêm.
12. Kết quả
Dải cơ cổ được làm mờ rõ sau 2 tuần điều trị botulinum toxin. Hình 1 mô tả cơ bám da cổ đang co trước (hình 1A) và 2 tuần (hình 1B) sau khi điều trị bằng botulinum toxin.
Giảm nọng dưới cằm và cải thiện đường cong cổ ở trạng thái nghỉ cũng được thấy rõ sau 2 tuần tiêm botulinum toxin.
13. Thời gian tác dụng và khoảng cách điều trị
Chức năng cơ ở vùng điều trị sẽ dần được phục hồi trở lại sau 3-5 tháng tiêm botuli- num
Thời gian điều trị botulinum toxin tiếp theo có thể thực hiện khi cơ bám da cổ bắt đầu co trở lại.
14. Tái khám
Bệnh nhân được tái khám sau 2 tuần để đánh giá hiệu quả điều trị dải cơ cổ. Sau đây là vấn đề thường gặp khi bệnh nhân tái khám:
- Dải cơ cổ vẫn còn khi cơ bám da cổ Bệnh nhân có thể có khối cơ bám da cổ lớn hơn so với dự đoán khi điều trị và sẽ cần phải tiêm thêm botulinum toxin để có thể đạt được kết quả mong muốn. Có thể tiến hành thủ thuật tiêm dặm với 2.5 UI OBTX cho mỗi điểm tiêm ở vị trí dải cơ cổ vẫn còn xuất hiện, sử dụng phương pháp như đã mô tả ở trên. Tổng liều điều trị ban đầu và liều tiêm dặm không nên vượt quá 20 UI OBTX cho mỗi dải cơ cổ. Đánh giá lại hiệu quả sau 2 tuần tiêm dặm. Liều hiệu quả của botulinum toxin trong điều trị cơ bám da cổ được xác định bằng tổng liều của liều tiêm ban đầu và liều tiêm dặm. Sử dụng tổng liều này để điều trị cơ bám da cổ cho những lần tiếp theo (sau 3-5 tháng).
15. Biến chứng và xử lý
- Biến chứng thường gặp liên quan đến kĩ thuật tiêm (xem phần Giới Thiệu và Các Khái Niệm Cơ Bản, Biến Chứng).
- Loạn cận ngôn (khó phát âm)
- Khó nuốt, trong trường hợp nặng phải đặt ống thông dạ dày.
- Khàn giọng
- Yếu cổ.
Các biến chứng do điều trị dải cơ cổ hiếm khi xảy ra, tuy nhiên nếu xảy ra thì có thể gây ra vấn đề nghiêm trọng.
Loạn cận ngôn có thể do ảnh hưởng của botulinum toxin lên cơ bám da cổ gây ra sự hạn chế chức năng khoang miệng. Phần trên của cơ bám da cổ bám vào các cơ vùng mặt dưới và có thể ảnh hưởng đến chức năng của góc miệng, môi dưới và cằm. Do đó, tiêm botulinum toxin vào phần trên của cơ bám da cổ gần với bờ xương hàm dưới có thể gây ảnh hưởng tới chức năng khoang miệng.
Khó nuốt, yếu cổ và khàn tiếng có thể do sự khuếch tán của botulinum toxin xuống các cơ nằm sâu phía bên dưới cơ bám da cổ (như cơ ức đòn chũm, các cơ dưới xương móng và các cơ thanh quản ở cổ). Khó nuốt có thể xuất hiện khi tiêm OBTX liều cao (>180 UI); tuy nhiên đã có một trường hợp được báo cáo bị khó nuốt đòi hỏi phải ăn bằng ống thông mũi dạ dày với liều tiêm 60UI OBTX ở vùng cổ. Yếu cổ thường là giảm khả năng gập cổ trong tư thế nằm ngữa. Khàn tiếng là do sự khuếch tán của botulinum toxin vào các cơ thanh quản. Không có điều trị chỉnh sửa cho những biến chứng này và chúng sẽ tự giảm dần khi hoạt tính của botulinum toxin biến mất sau 3-4 tháng.
16. Các loại điều trị botulinum toxin khác ở cổ
Nếp nhăn ngang ở cổ. Nếp nhăn cổ nằm ngang ở trạng thái tĩnh (còn được gọi là nếp nhăn vòng cổ) có thể được điều trị bằng cách sử dụng 1-2 UI OBTX để tiêm ngay phía trên hoặc phía dưới nếp nhăn trong vùng an toàn ở cổ. Sử dụng kĩ thuật tiêm dưới da, cách nhau 1.5-2 cm dọc theo nếp nhăn. Tập trung điều trị ở vùng nếp nhăn nổi bật nhất. Tránh điều trị đồng thời cả dải cơ cổ và nếp nhăn ngang vùng cổ trong một lần điều trị để hạn chế tổng liều botulinum toxin quá cao ở vùng cổ.
17. Chi phí điều trị
Chi phí được tính cho thủ thuật điều trị botulinum toxin cho dải cơ cổ trong khoảng 600-800$ mỗi lần điều trị cho hai dải hoặc 25-40$ mỗi đơn vị OBTX. Đây là vùng điều trị nâng cao và do đó giá mỗi đơn vị thuốc sẽ đắt hơn so với điều trị cơ bản ở vùng mặt trên.
Tham khảo thêm một số bài viết cùng chủ đề
