Bài viết Điều trị nếp nhăn đuôi mắt bằng thủ thuật tiêm botulinum toxin được biên dịch bởi Bs Văn Thị Như Ý và bác sĩ Phạm Tăng Tùng từ Sách “ĐIỀU TRỊ NẾP NHĂN BẰNG BOTULINUM TOXIN” của tác giả Rebecca Small và Dalano Hoang.
Nếp nhăn động ở đuôi mắt là được hình thành khi cơ vòng mắt co. Điều trị botox cho phần ngoài của cơ vòng mắt giúp ức chế sự co cơ, làm giảm nếp nhăn đuôi mắt, cũng như giúp nâng đuôi lông mày.
1. Chỉ định
- Nếp nhăn đuôi mắt
- Nâng đuôi lông mày
2. Giải phẫu
Nếp nhăn. Nếp nhăn đuôi mắt là những nếp nhăn tỏa ra phía bên mắt từ đuôi mắt (Xem phần Giải phẫu, Hình 4 và 5)
Cơ đích. Botox điều trị nếp nhăn đuôi mắt nhắm đến mục tiêu là phần ngoài của cơ vòng mắt. Đây là một cơ nằm nông và mỏng, thuộc cơ vòng, nằm bao quanh mắt (xem phần Giải phẫu, hình 1 và 2). Bao gồm phần mi mắt nằm che phủ lên mắt và phần ổ mắt bao xung quanh mắt (xem chương Nếp nhăn mi mắt dưới, Hình 3).
Chức năng cơ. Mỗi vùng khác nhau của cơ vòng mắt sẽ có chức năng khác nhau (xem phần Giải phẫu, hình 7 và bảng 1). Phần ổ mắt phía ngoài của cơ vòng mắt có chức năng hạ đuôi lông mày (xem chương nâng cung mày) và góp phần hình thành nên nếp nhăn đuôi mắt. Phần mi mắt của cơ vòng mắt có chức năng nhắm mắt chủ động và góp phần vào phản xạ chớp mắt. Chức năng tuyến lệ, với dòng lệ đi từ tuyến lệ chính đến tuyến lệ phụ, phụ thuộc vào độ mạnh của cơ vòng mắt nói
Các cơ cần tránh. Các cơ nâng môi nằm sâu dưới cơ vòng mắt cũng cần được tránh khi điều trị nếp nhăn đuôi mắt. Chức năng nâng môi trên bao gồm cơ gò má lớn và cơ gò má bé, các cơ này nằm gần phần ngoài của cơ vòng mắt tại bờ trên của cung gò má (xem phần Giải phẫu); và cơ nâng môi trên, cơ nâng môi trên cánh mũi và cơ nâng góc miệng (xem phần Giải phẫu, hình 1,2 và 3).
3. Đánh giá bệnh nhân
Hỏi về tiền sử phẫu thuật tạo hình thẩm mỹ ở mắt và các phẫu thuật ở mặt khác. Những thay đổi giải phẫu do các loại phẫu thuật này có thể làm tăng nguy cơ xuất hiện biến chứng như sụp môi, do hoạt động của cơ nâng môi. Hỏi tiền sử phẫu thuật ở mắt, bao gồm phẫu thuật LASIK, do những phẫu thuật này làm tăng nguy cơ bị khô mắt.
Đánh giá nếp nhăn đuôi mắt động (xuất hiện khi co cơ) và nếp nhăn đuôi mắt tĩnh (xuất hiện ngay cả khi thả lỏng)
4. Làm rõ cơ điều trị
Hướng dẫn bệnh nhân thực hiện các biểu cảm dưới đây:
- “Hãy cười toe toét” hoặc “hãy cười thật lớn”
- “Hãy nheo mắt như khi nhìn vào mặt trời”
- “Hãy nháy mắt”
5. Mục tiêu điều trị
Ức chế hoàn toàn phần bên của cơ vòng mắt.
6. Tái hoạt
Tái hoạt bột Botox Cosmetic 100UI với 4 mL nước muối pha tiêm (không bảo tồn) (xem phần Giới Thiệu và Những Khái Niệm Cơ Bản, Phương Pháp Tái Hoạt).
Các sản phẩm botulinum toxin không thể thay thế cho nhau và tất cả những thông tin tham khảo trong chương này là đối với onabotulinumtoxin A (OBTX), cụ thể là sản phẩm nhãn hiệu
7. Liều khởi đầu
- Nữ: tổng liều 15-20 đơn vị OBTX (cho cả 2 bên)
- Nam: tổng liều 20–25 đơn vị OBTX (cho cả 2 bên)
8. Vô cảm
Gây tê bằng cách chườm đá không được khuyến khích vì sẽ làm co mạch và làm ẩn mạch máu
9. Dụng cụ điều trị
- Bộ dụng cụ tiêm botulinum toxin (xem chương Giới Thiệu và Các Khái Niệm Cơ Bản, Dụng Cụ)
- Lọ Botox đã tái hoạt
- Kim 30G hoặc 32G, 0.5-inch (13 mm)
10. Tổng quan thủ thuật
Tiêm trong vùng an toàn của nếp nhăn đuôi mắt (Hình 2A và 2B). Vùng an toàn nằm phía ngoài bờ ổ mắt 1 cm, phía trên bờ trên gò má, và mở rộng đến phía dưới lông mày, giới hạn trong bởi đường limbus line (đường thằng đi qua bờ ngoài mống mắt). Botox được tiêm tập trung trong vùng an toàn của nếp nhăn đuôi mắt, tuy nhiên, cũng có thể mở rộng vùng tiêm an toàn ra, tùy thuộc vào giải phẫu của bệnh nhân.
Tổng quan về các điểm tiêm và liều OBXT trong điều trị nếp nhăn đuôi mắt được mô tả ở Hình 3. Các điểm tiêm được đặt tại vị trí gồ lên của cơ khi cơ co.
Hình thái của nếp nhăn đuôi mắt rất đa dạng; một số kéo dài lên phía trên đến lông mày và một số lại kéo dài xuống dưới đến gò má. Để điều trị tối ưu các nếp nhăn chân chim, cần điều chỉnh theo những kĩ thuật tiêm dưới đây cho từng trường hợp bệnh nhân cụ thể.
Botulinum toxin được tiêm dưới da trong điều trị nếp nhăn đuôi mắt. Kĩ thuật tiêm dưới da rất quan trọng khi tiêm ở vùng này, bởi vì cơ vòng mắt nằm sát bên trên các cơ khác, do đó nếu tiêm sâu, botox có thể gây sụp môi và một số biến chứng nghiêm trọng khác. Tiêm dưới da bằng cách: hướng dẫn bệnh nhân co cơ tại vùng điều trị bằng biểu cảm cười và chỉ đưa mũi kim vừa qua Khi đưa hết mũi vát qua da, hướng dẫn bệnh nhân thả lỏng cơ, bằng cách ngưng cười từ từ, và tiêm botox tạo nốt sẩn. Nốt sẩn sẽ thấy rõ khi bệnh nhân thả lỏng cơ.
Vùng khóe mắt ngoài có rất nhiều mạch máu, do đó rất dễ bầm khi tiêm. Quan sát mạch máu khi tiêm và tránh sử dụng nguồn sáng chiều từ phía bên. Đối với trường hợp có quá nhiều mạch máu tại vùng điều trị, để hạn chế tình trạng bầm tím, nên tiêm nốt sẩn nối tiếp nhau bằng cách nối tiếp nốt sẩn sau lên rìa của nốt sẩn trước.
Nếu tiêm phía trên vùng an toàn của nếp nhăn đuôi mắt, gần với đường limbus line (đường đi qua bờ ngoài mống mắt) tại bờ ổ mắt, thì có thể sẽ xảy ra tình trạng botulinum toxin khuếch tán vào cơ nâng mi trên, gây sụp mi mắt.
Nếu tiêm vào phía trong của vùng an toàn, gần bờ ổ mắt tại khóe mắt ngoài, có thể xảy ra tình trạng botulinum toxin khếch tán sâu vào cơ vận nhãn, gây song thị.
Nếu tiêm sâu và tiêm ra ngoài vùng an toàn xuống phía dưới, dưới bờ trên xương gò má, có thể sẽ làm ảnh hưởng đến các cơ nâng môi, làm tăng nguy cơ sụp môi và má, cười bị lệch và ảnh hưởng chức năng của miệng.
Nếu tiêm sâu phía dưới trong của vùng an toàn, có thể sẽ làm ảnh hưởng đến các cơ nâng môi khác, làm tăng nguy cơ sụp môi và má, cười bị lệch cũng như gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng của miệng.
11. Kỹ thuật tiêm
-
- Đặt bệnh nhân ở tư thế nằm ngã 60 độ
- Xác định vùng an toàn của nếp nhăn đuôi mắt và bờ ổ mắt (Hình 2).
- Xác định cơ vòng mắt bằng cách hướng dẫn bệnh nhân co cơ vòng mắt bằng các biểu cảm gương mặt như đã mô tả ở trên.
- Xác định các điểm tiêm (Hình 3)
- Sát khuẩn vùng tiêm với cồn và để khô.
- Thủ thuật viên đứng cùng phía với bên tiêm.
- Điểm tiêm thứ nhất. Trong khi phần ngoài cơ vòng mắt đang co, đặt kim vào phần cơ gồ lên ở vị trí 1cm phía ngoài bờ ổ mắt, sát đường khóe mắt ngoài. Tiêm dưới da (như đã mô tả ở phần tổng quan thủ thuật) và đẩy từ từ 2.5 đơn vị botox (Hình 4).
Hình 4. Điểm tiêm botulinum toxin thứ 1 vào phần ngoài của cơ vòng mắt 
Hình 5. Điểm tiêm botulinum toxin thứ 2 vào phần ngoài của cơ vòng mắt 8. Điểm tiêm thứ hai ở vị trí khoảng 0,5 cm phía trên so với điểm tiêm thứ nhất. Tiêm 2.5 đơn vị botox (Hình 5).
9. Điểm tiêm thứ ba ở vị trí khoảng 0,5 cm phía dưới so với điểm tiêm thứ nhất. Mũi vát của kim hướng xuống dưới và đưa hết chiều dài của kim xuống nông dưới da. Tiêm 2.5 đơn vị OBTX khi đang rút kim lui (xem hình 6).
10. Tiêm tương tự ở phía bên mắt đối diện.
11. Ấn giữ vùng tiêm để tránh thuốc lan vào ổ mắt.
Hình 6. Điểm tiêm botulinum toxin thứ 3 vào phần ngoài của cơ vòng mắt 12. Kết quả điều trị
- Giảm các nếp nhăn đuôi mắt động và nâng đuôi lông mày thường sẽ thấy sau 3 ngày điều trị OBTX, và hiệu quả tối đa sẽ thấy sau 1-2 tuần (Hình 1A và 1B).
13. Thời gian tác dụng và khoảng cách điều trị
- Chức năng cơ tại vùng được điều trị sẽ dần dần được hồi phục sau 2,5- 3 tháng điều trị với
- Tiêm botox lặp lại cho nếp nhăn đuôi mắt khi cơ vòng mắt bắt đầu co trở lại, trước khi các nếp nhăn xuất hiện trở lại như trước khi điều trị.
14. Tái khám
Bệnh nhân được hẹn tái khám sau 2 tuần điều trị botox để đánh giá mức độ cải thiện của nếp nhăn đuôi mắt.
Vẫn còn nếp nhăn đuôi mắt. Nếu nếp nhăn đuôi mắt không cải thiện, nên đánh giá một số nguyên nhân dưới đây:
- Cơ vòng mắt vẫn còn co. Một số bệnh nhân có cơ vòng mắt lớn hơn so với dự đoán ban đầu, cho nên cần bổ sung thêm botulinum toxin đối với những trường hợp này để đạt được hiệu quả mong muốn. Tình trạng này có thể được khắc phục bằng cách tiêm thêm 5- 10 đơn vị OBTX, phụ thuộc vào mức độ hoạt động hiện tại của cơ vòng mắt. Hẹn bệnh nhân tái khám sau 2 tuần sau thủ thuật tiêm dặm để đánh giá lại hiệu quả điều trị.
- Nếp nhăn do ảnh hưởng của cơ gò má. Một số bệnh nhân vẫn còn một ít nếp nhăn ở phía dưới vùng điều trị nếp nhăn đuôi mắt, nhất là khi cười (xem hình 1B). Những nếp nhăn này là do một phần chức năng còn sót lại của cơ gò má (chỉ một số trường hợp đặc biệt) và không cần điều trị gì thêm.
- Nếp nhăn tĩnh. Nếu bệnh nhân có các nếp nhăn đuôi mắt tĩnh, thì có thể phải sau một số lần tiêm OBTX liên tiếp mới thấy được hiệu quả. Phối hợp OBTX với các thủ thuật thẩm mỹ xâm lấn tối thiểu khác có thể làm tăng hiệu quả điều trị nếp nhăn đuôi mắt tĩnh (xem phần Phối hợp các phương pháp điều trị thẩm mỹ ở bên dưới).
Ảnh hưởng lên các cơ lân cận. Một số bệnh nhân có thể phàn nàn về những nếp nhăn nhìn thấy rõ ở các khu vực sát vùng điều trị, chẳng hạn như nếp nhăn thỏ (bunny lines), nếp nhăn dưới lông mày hoặc nếp nhăn mi mắt dưới.
- Nếp nhăn thỏ (Bunny lines) được điều trị bằng botox cho cơ mũi (xem chương Bunny
lines).
- Nếp nhăn dưới lông mày. Vùng dưới lông mày bao gồm phần trên ngoài của cơ vòng
mắt, là vùng không được điều trị trong thủ thuật điều trị nếp nhăn đuôi mắt bằng OBTX. Ở một số bệnh nhân, các nếp nhăn dưới lông mày có thể hình thành do sự co bù trừ của phần cơ vòng mắt không điều trị. OBTX có thể được tiêm trực tiếp vào vùng trên ngoài của cơ vòng mắt để cải thiện những nếp nhăn này. (Xem chương Nâng cung mày).
- Nếp nhăn mi mắt dưới có thể do một vài nguyên nhân khác nhau, cần tiếp cận theo từng bước để cải thiện hiệu quả, các bước được trình bày như sau:
+ Các nếp nhăn mi mắt dưới có thể do sự co bù trừ của phần trong của cơ vòng mắt- phần thành ổ mắt sau khi điều trị nếp nhăn đuôi mắt. Giảm liều botox ở điểm tiêm thứ 3 có thể giúp cải thiện các nếp nhăn mi mắt dưới do sự co phần trong của cơ vòng mắt.
- Nếu các hướng xử trí trên không đủ hiệu quả để giảm các nếp nhăn mi mắt dưới, có thể chuyển sang tiêm OBTX trực tiếp vào phần cơ vòng mắt- phần thành ổ mắt (xem phần Nếp Nhăn Mi Mắt Dưới)
15. Biến chứng và xử lý
- Các biến chứng liên quan đến kỹ thuật tiêm nói chung (xem phần Giới Thiệu và Các Khái Niệm Cơ Bản, Biến Chứng)
- Vết bầm tím
- Chứng sợ ánh sáng
- Sụp môi và cười lệch.
- Suy yếu chức năng của miệng, như chảy nước miếng, nhai, nói, uống khó khăn.
- Sụp mi mắt
- Song thị
- Hở mí
- Phản xạ chớp mắt yếu.
- Lộn mí
- Khô mắt
- Chấn thương nhãn cầu
Vết bầm tím là một biến chứng phổ biến thường gặp nhất trong điều trị nếp nhăn đuôi mắt. Vết bầm tím có thể có kích thước từ đầu kim cho đến đồng xu hoặc ổ tụ máu, và nếu máu lan rộng ra xung quanh, sẽ xuất hiện tình trạng mắt gấu trúc. Thời gian để vết bầm tím hồi phục sẽ phụ thuộc vào cơ địa của bệnh nhân và kích thước của vết bầm. Sau 1-2 tuần có thể thấy các vết bầm này lớn hơn. Biện pháp tốt nhất là nên ngăn ngừa tình trạng bầm tính ngay từ đầu, một số biện pháp phòng ngừa được liệt kê tại phần Giới Thiệu. Chườm đá và ấn giữ vết tiêm ngay lập tức, sẽ giúp hạn chế tình trạng bầm tím.
Chứng sợ ánh sáng (photophobia) ít gặp, nếu có thì thường sẽ rất nhẹ. Tình trạng này thường do động tác nheo mắt bị yếu khi tiêm OBTX. Sử dụng các biện pháp chống nắng như đeo kính râm, mũ rộng vành sẽ giúp hạn chế tình trạng này.
Sụp môi và sụp má gây tình trạng cười lệch và/ hoặc đóng miệng không kín, làm chảy nước miếng hoặc khó khăn khi ăn, uống hoặc khi nói. Tình trạng này xuất hiện khi tiêm sâu xuống phía dưới, bên dưới bờ trên cung gò má. Cơ gò má lớn (có chức năng nâng môi trên) thường bị ảnh hưởng nhiều nhất, bởi vì cơ này tiếp giáp cơ vòng mắt. Khi cơ này bị ảnh hưởng, sẽ xuất hiện tình trạng sụp môi và sụp má tương tự hội chứng liệt mặt Bell (Bell’s palsy), chỉ khác là chức năng miệng không bị ảnh hưởng. Những bệnh nhân có tiền sử phẫu thuật thẩm mỹ vùng mặt cơ nguy cơ cao bị ảnh hưởng đến cơ gò má lớn, do giải phẫu vùng quanh mắt bị thay đổi.
Sụp mi mắt thường ít gặp trong điều trị nếp nhăn đuôi mắt và thường gặp trong điều trị nếp nhăn cau mày. Tiêm botox ở vị trí quá cao phía trên, lúc này botox có thể khuếch tán vào cơ nâng mi trên gây nên tình trạng sụp mi mắt. Xem chương Nếp Nhăn Cau Mày, phần Biến Chứng để có thêm thông tin về sụp mi mắt và hướng xử trí.
Suy giảm chức năng mí mắt và thay đổi vị trí mi mắt dưới, chẳng hạn hở mí, lộ mí, rất hiếm gặp, xảy ra khi tiêm liều OBTX cao làm phần mi mắt của cơ vòng mắt bị suy yếu quá mức, hoặc khi tiêm OBTX quá gần mắt. Khô mắt (cực kì hiếm xảy ra) có thể là kết quả của việc giảm chức năng mí mắt như suy giảm lưu lượng tuyến lệ, hoặc có thể thứ phát sau tình trạng hở mí, lộ mí. Ở những bệnh nhân có tiền sử phẫu thuật LASIK sẽ dễ gặp tình trạng khô mắt hơn. Song thị có thể xảy ra khi OBTX khuếch sâu vào các cơ vận nhãn. Chấn thương nhãn cầu cũng có nguy cơ xảy ra khi tiêm quá gần mắt. Cần tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa mắt khi gặp bất cứ một trong số những tình trạng nêu ở trên, để ngăn ngừa tổn thương giác mạc và các biến chứng khác liên quan đến nhãn cầu.
16. Điều trị thẩm mỹ phối hợp và tối đa hóa hiệu quả
Nếp nhăn đuôi mắt tĩnh. Điều trị OBTX cơ vòng mắt có thể được kết hợp với các thủ thuật thẩm mỹ xâm lấn tối thiểu khác để tăng hiệu quả cải thiện nếp nhăn đuôi mắt tĩnh
- Các nếp nhăn đuôi mắt tĩnh được mô tả ở hình 7, trước (hình 7A) và sau (hình 7B) điều trị phối hợp OBTX cơ vòng mắt và filler vùng cung gò má.
Hình 7. Các nếp nhăn đuôi mắt tĩnh trước (A) và sau (B) điều trị phối hợp OBTX cơ vòng mắt và filler cho vùng cung gò má. 
Hình 8. Các nếp nhăn đuôi mắt tĩnh trước (Hình 8A) và sau (Hình 8B) điều trị phối hợp OBTX cơ vòng mắt và laser xâm lấn vi điểm cho vùng quanh mắt. - Thủ thuật tái tạo bề mặt như là laser xâm lấn vi điểm hoặc peel hóa học. Các nếp nhăn đuôi mắt tĩnh được mô tả ở hình 8, trước (Hình 8A) và sau (Hình 8B) điều trị phối hợp botox cho cơ vòng mắt và laser xâm lấn vi điểm cho vùng quanh mắt.
17. Chi phí
Chi phí điều trị nếp nhăn đuôi mắt bằng botulinum toxin khoảng từ $200- $500 cho 1 liệu trình điều trị hoặc $10- $25 / 1 đơn vị OBTX
Tham khảo thêm một số bài viết cùng chủ đề
